THBIF Journey สำรวจความหลากหลายใกล้ตัวฉัน

ในสังคมที่เร่งรีบ ผู้คนมักไม่ค่อยให้ความสนใจกับสิ่งแวดล้อมรอบตัวเรา ซึ่งจริงๆ แล้วมีความหลากหลายทางชีวภาพทั้งพืช สัตว์ จุลินทรีย์ มากมายรายล้อมรอบตัวเรา บ้างก็เป็นอาหาร เป็นยารักษาโรคทใช้สร้างที่อยู่อาศัย เป็นแหล่งสร้างอากาศที่สดชื่น หรือเป็นสถานที่ให้เราได้ใช้พักผ่อนหย่อนใจ ผ่อนคลายความเคร่งเครียด เราอาจไม่รู้จักสิ่งมีชีวิตเหล่านั้นแต่เราใช้ประโยชน์จากเขาตลอดเวลา แล้วถ้าในวันนี้มีเครื่องมือสำรวจความหลากหลายทางชีวภาพให้เราได้ทำความรู้จักสิ่งแวดล้อมรอบกายเราได้ดียิ่งขึ้น คุณสนใจไหม

วันนี้ เราขอแนะนำให้คุณได้รู้จัก แอปพลิเคชั่น THBIF Journey ซึ่งเป็นแอปพลิเคชันที่ใช้เป็นเครื่องมือสำรวจข้อมูลด้านความหลากหลายทางชีวภาพรอบ ๆ ตัวคุณ ที่สามารถใช้สำรวจพืช สัตว์ จุลินทรีย์ โดยการถ่ายภาพและระบุชื่อสิ่งมีชีวิตที่พบ โดยแอปพลิเคชันจะมีระบบสืบค้นข้อมูลสิ่งมีชีวิตและแนะนำชื่อชนิดของสิ่งมีชีวิตที่คุณถ่ายภาพเพื่ออำนวยความสะดวกและตรวจสอบความถูกต้องของสิ่งมีชีวิตในเบื้องต้น ซึ่งระบบจะประมวลผลและแสดงผลข้อมูลสำรวจสิ่งมีชีวิตในระดับพื้นที่อย่างอัตโนมัติ และสามารถสร้างกิจกรรมสำรวจความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตในพื้นที่ตามความต้องการ เพื่อให้บริการแก่เจ้าหน้าที่
นักสำรวจ นักเรียน นักศีกษา และผู้ที่สนใจเข้ามาใช้งานแอปพลิเคชั่น ซึ่งสามารถทำได้ง่ายเพียงแค่ใช้งานผ่านโทรศัพท์มือถือ โดยดาวน์โหลดแอปพิเคชันผ่าน IOS และ Android ทั้งนี้แอปพลิเคชั่น THBIF Journey ออกแบบมาให้ใช้งานได้คลอบคลุมการจัดเก็บข้อมูลการสำรวจได้ทั่วประเทศ ทั้งในรูปแบบ Offline และ Online สามารถประมวลผลและสรุปข้อมูลสำรวจเฉพาะรายบุคคลสำหรับผู้สำรวจและจัดเก็บข้อมูลส่วนตัว รวมถึงเชื่อมต่อและแสดงผลข้อมูลสำรวจสิ่งชีวิตจากวิทยาศาสตร์ภาคพลเมืองในระดับพื้นที่ ระดับจังหวัดและระดับประเทศในระบบคลังข้อมูลความหลากหลายทางชีวภาพของประเทศไทย (Thailand Biodiversity Information Facilitiy:THBIF) อีกด้วย โดยเริ่มมีการใช้งานแอปพลิเคชันในปี 2568 ซึ่งปัจจุบัน มีการใช้งานสำรวจสิ่งมีชีวิตแล้ว จำนวน 1,427 รายการ (ข้อมูล ณ วันที่ 27 มีนาคม 2568)  จากการจัดกิจกรรมต่าง ๆ ผ่านกระบวนการวิทยาศาสตร์พลเมือง (Citizen science) ร่วมกับมหาวิทยาลัย และบุคคลที่สนใจ เช่น กิจกรรมสำรวจความหลากหลายทางชีวภาพรอบตัวผ่าน THBIF Journey Application เมื่อวันที่ 4 มีนาคม 2568 ณ เส้นทางศึกษาธรรมชาติเขาคอหงส์ มหาวิทยาลัย สงขลานครินทร์ (จำนวน 50 รายการ) และกิจกรรมการเรียนรู้ธรรมชาติ สำรวจและเก็บข้อมูลความหลากหลายทางชีวภาพ เมื่อวันที่ 27 มีนาคม 2568 ณ สวนสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ฯ (จำนวน 619 รายการ)

เมื่อทุกท่านอ่านมาถึงตรงนี้ อาจมีคำถามในใจดังก้องในหัวว่า แล้วใครจะเป็นคนเก็บข้อมูลสำรวจ ใครจะใช้หรือได้ประโยชน์จากข้อมูลที่นักวิทยาศาสตร์ภาคพลเมืองเก็บกันล่ะ คำถามนี้มีคำตอบหลัก ๆ ดังนี้

1 นักวิจัย สถาบันการศึกษา ที่จัดเก็บข้อมูลสำรวจเพื่องานวิจัย จะมีเครื่องมือที่สะดวกและลดระยะเวลาในการจัดเก็บข้อมูลสำรวจ เช่น หากสนใจการแพร่กระจายของนกเงือก นอกจากผู้วิจัยเก็บข้อมูลสำรวจทั่วประเทศ ยังสามารถเห็นข้อมูลสำรวจในพื้นที่ต่าง ๆ จากการแชร์ข้อมูลสำรวจของนักวิจัยท่านอื่น ๆ ในแอปพลิเคชัน THBIF Journey และแลกเปลี่ยนความเห็นในแอปพลิเคชัน ทำให้เกิดการใช้ข้อมูลร่วมกัน ซึ่งผลลัพธ์ที่คือมีเครื่องมือ/กลไกการจัดเก็บข้อมูลรวมกันอย่างง่าย และข้อมูลดังกล่าวสามารถนำไปใช้ในการศึกษาการแพร่กระจายของสิ่งมีชีวิตรายชนิดในเบื้องต้นได้ หรือการใช้เป็นเครื่องมือในการสร้างกิจกรรมเรียนรู้และสร้างความตระหนักในการอนุรักษ์สู่ชุมชนหรือเจ้าของแหล่งทรัพยากรธรรมชาติ

2 หน่วยงานเจ้าของพื้นที่ ชุมชน หน่วยงานระดับจังหวัดซึ่งแต่เดิมไม่มีข้อมูลความหลากหลายทางชีวภาพในระดับจังหวัด จะมีข้อมูลสิ่งมีชีวิตในพื้นที่ในเบื้องต้นจากการที่ทุกท่านร่วมกันสำรวจข้อมูลผ่านแอปพลิเคชัน THBIF Journey สำหรับใช้ในการติดตาม เฝ้าระวังและบริหารจัดการพื้นที่เพื่ออนุรักษ์สิ่งมีชีวิตพื้นถิ่นที่จำเป็นต้องอนุรักษ์ (พลับพลึงธาร) และชนิดพันธุ์ที่ถูกคุกคาม (สิ่งมีชีวิตที่มีสถานภาพใกล้สูญพันธุ์ เช่น ขยุยยักษ์แม่กลอง นกกินปลีแดง นกกินปลีแดง) หรือควบคุมชนิดพันธุ์ต่างถิ่นที่รุกราน (เช่น ธูปฤาษี ปลาหมอคางดำ) รวมไปถึงการใช้ประโยชน์ต่อยอดจากทรัพยากรชีวภาพในพื้นที่ในเชิงเศรษฐกิจ

3 วิทยาศาสตร์ภาคพลเมือง (Citizen Science) ที่ร่วมกันสำรวจข้อมูลผ่านแอปพลิเคชัน THBIF Journey จะมีความเข้าใจคุณค่าและตระหนักถึงความสำคัญของความหลากหลายทางชีวภาพที่เป็นเรื่องใกล้ตัวเรา มีความเป็นเจ้าของทรัพยากรธรรมชาติร่วมกัน และมีส่วนร่วมในการใช้แอปพลิเคชั่น THBIF Journey สำรวจสิ่งมีชีวิตในพื้นที่ต่าง ๆ ผ่านการดำเนินกิจกรรมในกิจวัตรประจำวัน เช่น การพักผ่อนหย่อนใจในพื้นที่สีเขียว หรือการท่องเที่ยวในแหล่งธรรมชาติต่าง ๆ ซึ่งพลังของการจัดเก็บข้อมูลสำรวจสิ่งมีชีวิตจากวิทยาศาสตร์ภาคพลเมืองจากหนึ่งคน ไปสู่หลาย ๆ คน จะทำให้ข้อมูลความหลากหลายทางชีวภาพในพื้นที่และในระดับประเทศมีความถูกต้องและเป็นปัจจุบัน ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของการร่วมสนับสนุนเจ้าหน้าที่ เจ้าของพื้นที่ในการบริหารจัดการในเชิงพื้นที่ในเบื้องต้นที่เข้าถึงข้อมูลได้ทุกทีทุกเวลา

ท่านคงเห็นแล้วว่าแอปพลิเคชัน THBIF Journey เป็นเครื่องมือสำรวจความหลากหลายทางชีวภาพในระดับพื้นที่ ที่ออกแบบในการจัดเก็บข้อมูลและการประมวลผลข้อมูลให้สนับสนุนการบริหารจัดการในเชิงพื้นที่และระดับประเทศเพื่อการอนุรักษ์ เฝ้าระวังและใช้ประโยชน์จากทรัพยากรความหลากหลายทางชีวภาพ แต่ส่วนสำคัญที่จะทำให้เกิดการดำเนินงานที่เป็นรูปธรรมและบรรลุเป้าหมาย จะต้องได้รับความร่วมมือจากวิทยาศาสตร์ภาคพลเมือง (Citizen Science) ซึ่งก็คือทุกท่านที่จะเข้ามามีส่วนร่วมในการจัดเก็บข้อมูลสำรวจสิ่งมีชีวิตในระดับพื้นที่ เพื่อให้มีข้อมูลมากเพียงพอจะใช้ในการบริหารจัดการทรัพยากรความหลากหลายทางชีวภาพได้อย่างยั่งยืนและมีส่วนร่วม แล้วคุณล่ะ พร้อมที่จะเข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของเราหรือยัง

บทความโดย นางสาวรุ่งทิวา ตะติชรา นักวิชาการสิ่งแวดล้อมชำนาญการ กองจัดการความหลากหลายทางชีวภาพ (กลช.)

บทความนี้เป็นส่วนหนึ่งของโครงการ KM for Journey to be the writers SS3