9 ธันวาคม 2568 ส่งวัวแดงกลับบ้าน สร้างผืนป่าให้สมดุล ด้วยเงินสนับสนุนจากกองทุนสิ่งแวดล้อม

“ดูนั่น มันออกมาแล้ว“ เสียงเรียกของพี่บุญเลิศ เทียนข้าง หัวหน้ากลุ่มวิสาหกิจชุมชนการท่องเที่ยวสัตว์ป่าตำบลห้วยระบำ จังหวัดอุทัยธานี ทำให้กลุ่มของพวกเราที่ประกอบไปด้วยอาจารย์ นักศึกษา และทีมงานจากสำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม (สผ.) เกือบ 20 ชีวิต ที่ชวนกันออกมาดูวัวแดงที่เขตป่าสงวนทับเสลา-ห้วยระบำแต่เช้าตรู่ต้องหยุดเดินทันที เราหันไปตามทิศที่เขาชี้ ก่อนจะเห็นเงาสีแดงค่อยๆ เคลื่อนตัวออกมาจากป้าด้านหน้า เป็นฝูงวัวแดง ประมาณ 10 ตัว พร้อมลูกอ่อน ที่เดินพ้นแนวป่าออกมาหากิน พวกมันดูระแวงน้อยกว่าที่เราจินตนาการไว้ มาก “นั่นเพราะพวกมันรู้ว่าตรงนี้ไม่มีใครทำร้ายมัน” พี่บุญญเลิศบอกก่อนเสริมว่า “นกยูงและหมูป่ามักจะเดินหากินพร้อมวัวแดง เพราะตรงไหนมีวัวแดงแปลว่าตรงนั้นอุดมสมบูรณ์ แถมวัวแดงเป็นแหล่งอาหารของเสือโคร่ง และที่นี่ก็เป็นหนึ่งในไม่กี่แห่งที่ผืนป่ายังคงรักษาสายใยสำคัญนี้ไว้ได้“

คำพูดนี้ของพี่บุญเลิศทำให้เรานึกถึงเรื่องหนึ่ง มันคือเรื่องราวการกลับมาของวัวแดงในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าสลักพระ จังหวัดกาญจนบุรี ซึ่งภาพในวันนี้ทำให้เราเข้าใจมากขึ้นว่าเหตุใดการฟื้นฟูวัวแดงในสลักพระถึงมีความจำเป็นอย่างมาก เพราะการหายไปของวัวแดงไม่ได้เป็นเพียงการลดลงของสัตว์ชนิดหนึ่ง แต่คือการหายไปของฟันเฟืองตัวสำคัญในระบบนิเวศ และคือเหตุผลที่ทำให้ความพยายามในการฟื้นฟูต้องเกิดขึ้นอย่างจริงจัง ขยายผลจนเกิดเป็นโครงการส่งเสริมการมีส่วนร่วมของชุมชนในการอนุรักษ์วัวแดง (Bos javanicus) ที่เติบโตขึ้นด้วยความทุ่มเทของนักวิจัย เจ้าหน้าที่ และการสนับสนุนอย่างมั่นคงจากกองทุนสิ่งแวดล้อม ที่ทำให้วันนี้เราได้เห็นวัวแดงออกมาเดินหากินในสลักพระอีกครั้งหลังหายไปกว่า 30 ปี

เป็นเวลานานกว่า 30 ปี ที่วัวแดง สัตว์ป่าหายากและใกล้สูญพันธุ์ (EN) ได้หายไปจากผืนป่าสลักพระ จังหวัดกาญจนบุรี สาเหตุสำคัญมาจากการถูกล่าอย่างหนัก เพื่อนำเขาไปประดับ ใช้เป็นอาหาร หรือเป็นส่วนประกอบในยาแผนโบราณ ทำให้ประชากรวัวแดงลดลงจนแทบไม่เหลือร่องรอย ขณะเดียวกันพื้นที่อาศัยเดิมรอบเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าที่เคยเป็นแหล่งหากินสำคัญก็ถูกเปลี่ยนเป็นที่อยู่อาศัยของมนุษย์ ชุมชน และพื้นที่เกษตรกรรม ส่งผลให้วัวแดงสูญเสียทั้งแหล่งอาหารตามธรรมชาติและถิ่นอาศัยอย่างสมบูรณ์

ปัญหานี้ผลักดันให้ศูนย์ศึกษาธรรมชาติและสัตว์ป่าเขาน้ำพุ ได้เริ่มโครงการอนุรักษ์และเพาะพันธุ์วัวแดงขึ้นในปีพ.ศ. 2553 เพื่อฟื้นฟูประชากรวัวแดง และนำไปสู่การจัดทำโครงการ “ปล่อยวัวแดงคืนสู่ธรรมชาติครั้งแรกของโลก” ในปี พ.ศ. 2557 ซึ่งเป็นช่วงเวลาเดียวกันที่ รศ.ดร.รัตนวัฒน์ ไชยรัตน์ จากคณะสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ได้เข้ามาร่วมทำงานกับศูนย์ฯ เขาน้ำพุ ทั้งในด้านการเก็บข้อมูลพันธุกรรม การติดตามสถานภาพวัวแดงหลังปล่อย และการสร้างกระบวนการมีส่วนร่วมของชุมชน พร้อมจัดทำแผนและคู่มือการอนุรักษ์วัวแดง เพื่อใช้เป็นต้นแบบในการแก้ปัญหาความขัดแย้งระหว่างคนกับสัตว์ป่า ไปจนถึงร่วมพัฒนาให้ศูนย์ฯเขาน้ำพุ กลายเป็น “โรงเรียนวัวแดง” ที่รวมทั้งนักวิจัย เจ้าหน้าที่ และอาสาสมัครจากในพื้นที่และต่างถิ่นเข้ามาทำงานร่วมกัน

ที่มา : https://ngthai.com (https://ngthai.com/wildlife/80642/banteng-reintroduction/)