18 ธันวาคม 2562 รายงานพิเศษ : ธนาคารน้ำเสียนวัตกรรมชาวบ้านเพื่อดักน้ำทิ้งจากครัวเรือน

ที่มา: https://www.naewna.com/local/460902

บ่อขนาดความลึกประมาณ 1.50 เมตร และมีเส้นผ้าศูนย์กลางประมาณ 80 เซนติเมตร  นี่คือสิ่งที่ชาวบ้านหนองโพด ต. แวงน่าง  อ. เมืองมหาสารคาม จ. มหาสารคาม  เรียกว่า “ธนาคารน้ำเสีย”  เป็นนวัตกรรมบ้านๆ ที่พวกเขาประยุกต์วิธีการทำมาจากธนาคารน้ำใต้ดิน เพราะชาวบ้านเห็นปัญหาน้ำเสียจากครัวเรือนที่ไหลลงไปรวมกันในที่นาของชาวบ้าน จนทำให้ได้รับความเสียหาย ดังนั้น ธนาคารน้ำเสียจึงเป็นนวัตกรรมเพื่อแก้ปัญหา  และดูจะได้ผลอย่างน่าพอใจ “เมื่อก่อนน้ำเสียไหลลงมานาพ่อ มันเป็นน้ำสีดำ ซึ่งเป็นน้ำจากบ้านเรือนชาวบ้านหลายหลังคาเรือนมารวมกัน เพราะบ้านพ่ออยู่ที่ต่ำ ดังนั้นเวลาชาวบ้านเทน้ำทิ้งมันก็เลยไหลมารวมกันที่บ้านพ่อและไหลลงสู่แปลงนาบางส่วน” พ่อโมก โยทะคง  ชาวบ้านหนองโพดซึ่งเป็นเจ้าของนาเล่า ปัญหาก่อนที่จะมีการคิดรูปแบบการทำธนาคารน้ำเสีย และพอมีการทำธนาคารน้ำเสีย พ่อโมกบอกว่า “ดีขึ้นกว่าเดิมมาก  เพราะสังเกตเห็นว่าสีน้ำที่ไหลมาเปลี่ยนสีเป็นน้ำที่ใสขึ้นและน้ำก็ไหลมาน้อยลง” “เราคุยกันตลอด มีเวทีประชุมในคุ้ม และการประชุมระดับชุมชน ซึ่งทุกคนก็จะเอาผลจากการดำเนินการมาเล่าสู่กันฟัง ซึ่งสิ่งที่เล่านั่นแหละคือข้อมูล และสภาผู้นำชุมชนก็จะบันทึกข้อมูล”  ทองคำ บรรณศรี ข้าราชการบำนาญ อดีตครูโรงเรียนบ้านหนองโพด เล่าวิธีการทำงานให้เราฟัง เธอคือแกนนำที่พาชาวบ้านลุกขึ้นมาจัดการชุมชนในหลากหลายเรื่อง ชาวบ้านที่นี่เริ่มทำงานตั้งแต่การจัดการขยะ โดยการรวมตัวกันในนามสภาผู้นำชุมชน ซึ่งถ้าจะสืบสาวเรื่องราวให้ลึกลงไป ก็เริ่มมาตั้งแต่ ปี 2558 แกนนำชุมชนและชาวบ้านได้เข้าร่วมโครงการร่วมสร้างชุมชนและท้องถิ่นให้น่าอยู่ โดยการสนับสนุนของสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ ภายใต้ชื่อโครงการ “บ้านหนองโพดร่วมลดขยะในชุมชน” ซึ่งเงื่อนไขในโครงการที่สำคัญคือการให้ชุมชนที่ได้รับทุนก่อตัวที่เรียกว่า สภาผู้นำชุมชน  เพื่อเป็นสภาในการขับเคลื่อนภายใต้การสนับสนุนของสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.)  โดยที่ช่วงก่อนหน้านั้นประมาณปี 2557 ชุมชนต้องเผชิญภาวะคุกคามที่น่ากังวล นั่นคือแผนการก่อตั้งโรงไฟฟ้าจากขยะบริเวณใกล้ๆหมู่บ้านในพื้นที่ป่าสาธารณะชุมชน ทำให้ชาวบ้านต้องกลายเป็นนักต่อสู้ไปโดยปริยาย จนกระทั่งสามารถเรียกร้องและนำไปสู่การยกเลิกโครงการในที่สุด ซึ่งต้องยกนิ้วให้สภาผู้นำชุมชน ซึ่งมีสมาชิกมาจากคนทุกกลุ่มในหมู่บ้านที่พวกเขาเอาความเป็นจิตอาสามาทำงานร่วมกัน และนี่เองคือจุดแข็งของบ้านหนองโพด ที่ทำให้ชุมชนที่นี่น่าอยู่อย่างมากในวันนี้ วกกลับมาที่เรื่องธนาคารน้ำเสีย อย่างที่เล่าในเบื้องต้นว่า จุดเริ่มต้นนั้นมาจากการทำงานเพื่อผลักดันโครงการก่อตั้งโรงไฟฟ้าจากขยะออกจากหมู่บ้าน และชาวบ้านก็ร่วมกันแสดงความจริงจังเรื่องการคัดแยกขยะ ว่าขยะนั้นสามารถแก้ปัญหาได้ตั้งแต่ต้นทาง โดยการคัดแยกขยะให้เป็นระบบและมีการตั้งธนาคารขยะ รับซื้อขยะจากชาวบ้านเพื่อนำเงินที่ได้ไปเป็นสวัสดิการให้ชาบ้าน “ธนาคารน้ำเสียมีสาเหตุมาจากการที่เราทำงานเรื่องการจัดการขยะ ที่สามารถแก้ปัญหาจำพวกถุงพลาสติก ขวดพลาสติก ขวดแก้ว แต่ก็ยังเห็นว่าในชุมชนยังมีน้ำเสียไหลไปตามถนน ทำให้เกิดความเดือดร้อนแก่ผู้ที่มีบ้านเรือนอยู่ในที่ต่ำ เราเลยมาคิดกันว่า เราจะแก้ปัญหาอย่างไรดี ในสภาผู้นำชุมชนก็คิดกันในทุกเดือนที่เราประชุมกันว่าจะแก้ปัญหาอย่างไร ก็เลยไปหาความรู้จากยูทูบและประกอบกับการเดินทางที่ไปเห็นที่อื่นเขาทำธนาคารน้ำใต้ดินที่เก็บน้ำไว้ช่วงหน้าแล้ง ก็เลยเอามาประยุกต์ใช้ในชุมชนเพื่อแปลงจากธนาคารน้ำใต้ดินเป็นธนาคารน้ำเสีย” สฤษดิ์ บรรณะศรี  ครูบำนาญอีกคน ที่ได้เข้ามาเป็นนักพัฒนาผู้ที่ถือเป็นเสาหลักของหมู่บ้านเล่าที่มาให้ฟังว่า วันนี้ที่ชุมชนหนองโพด ต. แวงน่าง อ. เมืองมหาสารคาม จ. มหาสารคาม กลายเป็นหมู่บ้านที่เต็มไปด้วยรอยยิ้ม สาเหตุเพราะคนในชุมชนลุกขึ้นมาร่วมกันจัดการเริ่มจากการมองเห็นปัญหาขยะ และหาวิธีการลดขยะ จากนั้นก็แตกประเด็นมาทำงานเรื่องอื่นๆ ทั้งการลดสารเคมีในนาข้าว ชุมชนปลอดเหล้า และการร่วมกันสร้างกิจกรรมออกกำลังกายในหลากหลายรูปแบบ ที่ถือเป็นการทำงานเพื่อให้ชุมชนน่าอยู่อย่างรอบด้าน ที่สำคัญมีการทำสภาพกายภาพให้น่าอยู่ สะอาดตาอย่างต่อเนื่อง ผู้คนจากเดิมที่เคยแบ่งฝ่ายก็เข้ามาทำงานร่วมกัน ซึ่งต้องยกนิ้วให้แกนนำชาวบ้านในนามสภาผู้นำชุมชน  ที่เป็นเสมือนกุญแจสำคัญในการไขคำตอบให้ชุมชนหาทางแก้ปัญหาและพัฒนาหมู่บ้านอย่างต่อเนื่อง วันนี้ชาวบ้านหนองโพด มีทั้งสุขภาพกายและใจที่ดี และทุกคนเห็นประโยชน์จากการทำงานร่วมกันเพราะตระหนักว่า นี่แหละคือเป้าหมายที่พวกเขาอยากเห็นมาตั้งนาน วันนี้คำว่าชุมชนน่าอยู่ ชุมชนในฝัน ชุมชนในจินตนาการ หรือกระทั่งคำว่า “คำตอบอยู่ที่หมู่บ้าน” ไม่ใช่คำลอยๆ ของชาวบ้านหนองโพด อีกต่อไป เพราะชาวบ้านที่นี่ได้เติมความฝันของตัวเองให้สมบูรณ์แล้ว