แผนปฏิบัติการด้านความหลากหลายทางชีวภาพระดับชาติ พ.ศ. 2566-2570

ประเทศไทยในฐานะภาคีอนุสัญญาว่าด้วยความหลากหลายทางชีวภาพ มีพันธกรณีในการดำเนินการตามมาตรา 6 ของอนุสัญญาฯ ที่กำหนดให้ภาคีดำเนินการจัดทำกลยุทธ์และแผนระดับชาติ เพื่อการอนุรักษ์และใช้ประโยชน์ความหลากหลายทางชีวภาพอย่างยั่งยืน มีประสิทธิผล มีส่วนร่วม ทันสมัย และรับรองเป็นเครื่องมือทางนโยบาย ที่ผ่านมาประเทศไทยได้จัดทำแผนระดับชาติด้านความหลากหลายทางชีวภาพมาแล้ว
4 ฉบับ โดยฉบับล่าสุด คือ แผนแม่บทบูรณาการจัดการความหลากหลายทางชีวภาพ พ.ศ. 2558-2565 และแผนปฏิบัติการจัดการความหลากหลายทางชีวภาพ พ.ศ. 2560-2565 ซึ่งคณะรัฐมนตรีมีมติเห็นชอบให้หน่วยงานต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องใช้เป็นกรอบในการดำเนินการและขอรับการจัดสรรงบประมาณ เมื่อวันที่ 10 มีนาคม 2558 และ 28 มีนาคม 2560 ตามลำดับ

แผนปฏิบัติการด้านความหลากหลายทางชีวภาพระดับชาติ พ.ศ. 2566-2570 เป็นแผนหลักของประเทศด้านความหลากหลายทางชีวภาพ ฉบับที่ 5 ที่มีการบูรณาการการดำเนินงานร่วมกันของหน่วยงาน
ที่เกี่ยวข้อง จัดทำขึ้นเพื่อดำเนินงานตามพันธกรณีของอนุสัญญาว่าด้วยความหลากหลายทางชีวภาพ โดยนำกรอบงานคุนหมิง-มอนทรีออลว่าด้วยความหลากหลายทางชีวภาพของโลก (Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework) หรือแผนความหลากหลายทางชีวภาพของโลก (The Biodiversity Plan) มาถ่ายทอดเป็นแผนและเป้าหมายในระดับประเทศ เพื่อร่วมมือกับประชาคมโลกในการหยุดยั้งการสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพ

แผนปฏิบัติการฯ พร้อมทั้งเป้าหมายระดับชาติด้านความหลากหลายทางชีวภาพ พ.ศ. 2573 (ค.ศ. 2030) ได้ผ่านความเห็นชอบจากคณะอนุกรรมการบูรณาการการบริหารจัดการความหลากหลายทางชีวภาพในการประชุมครั้งที่ 1/2567 เมื่อวันที่ 15 สิงหาคม 2567 และคณะกรรมการอนุรักษ์และใช้ประโยชน์ความหลากหลายทางชีวภาพแห่งชาติ (กอช.) ในการประชุมครั้งที่ 2/2567 เมื่อวันที่ 23 กันยายน 2567 และคณะรัฐมนตรี ในการประชุมเมื่อวันที่ 29 ตุลาคม 2567 มีมติเห็นชอบ (ร่าง) แผนปฏิบัติการด้านความหลากหลายทางชีวภาพระดับชาติ พ.ศ. 2566-2570 ตามที่กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมเสนอ โดยสำนักงานนโยบายฯ ได้นำส่งให้สำนักเลขาธิการอนุสัญญาว่าด้วยความหลากหลายทางชีวภาพผ่านระบบ online reporting tool แล้ว เมื่อวันที่ 31 ตุลาคม 2567 ซึ่งทำให้ประเทศไทยเป็น 1 ใน 46 ประเทศ ที่ส่งแผนปฏิบัติการฯ และ 1 ใน 123 ประเทศที่ส่งเป้าหมายระดับชาติด้านความหลากหลายทางชีวภาพ จากประเทศภาคีทั้งหมด 196 ประเทศ ได้ก่อนสิ้นสุดการประชุมสมัชชาภาคีอนุสัญญาว่าด้วยความหลากหลายทางชีวภาพ สมัยที่ 16

แผนปฏิบัติการด้านความหลากหลายทางชีวภาพระดับชาติ พ.ศ. 2566-2570 ประกอบด้วย 3 ยุทธศาสตร์ และ 12 เป้าหมาย โดย ยุทธศาสตร์ที่ 1 มุ่งเน้นการเสริมสร้างความพยายามในการอนุรักษ์ โดยการเพิ่มการปกป้องที่อยู่อาศัยและชนิดพันธุ์ที่สำคัญผ่านการปรับปรุงแนวทางการจัดการ การขยายพื้นที่คุ้มครอง และการพัฒนามาตรการต่าง ๆ เพื่อปกป้องชนิดพันธุ์ที่ถูกคุกคาม ยุทธศาสตร์ที่ 2 คือการส่งเสริมการใช้ประโยชน์อย่างยั่งยืนจากทรัพยากรความหลากหลายทางชีวภาพให้เป็นไปอย่างยุติธรรมและเป็นประโยชน์ต่อชุมชนท้องถิ่น รวมถึงการจัดการที่ยั่งยืนของพื้นที่เกษตร ป่าไม้ ท่องเที่ยว และประมง เพื่อให้เกิดการใช้ประโยชน์อย่างสมดุลและไม่ทำลายธรรมชาติ ยุทธศาสตร์ที่ 3 คือการผนวกความสำคัญของความหลากหลายทางชีวภาพเข้าในนโยบายระดับชาติและภาคส่วน กระบวนการวางแผน และโครงการพัฒนา โดยมีการบูรณาการความหลากหลายทางชีวภาพเข้ากับนโยบายและแผนงานในทุกภาคส่วนของการพัฒนา

นอกจากนี้ ประเทศไทยได้กำหนดเป้าหมายระดับชาติด้านความหลากหลายทางชีวภาพ พ.ศ. 2573 (ค.ศ. 2030) ที่จะต้องดำเนินงานให้บรรลุเป้าหมายภายในปี พ.ศ. 2573 (ค.ศ. 2030) โดยวิเคราะห์ความเชื่อมโยงกับตัวชี้วัดหลัก (headline indicator) ตัวชี้วัดประกอบ (component indicator) และตัวชี้วัดเสริม (complementary indicator) ของกรอบงานคุนหมิง-มอนทรีออลว่าด้วยความหลากหลายทางชีวภาพของโลก ซึ่งดำเนินการผ่านกระบวนการหารือร่วมกับจัดทำ (ร่าง) แผนปฏิบัติการฯ ข้างต้น โดยกำหนดเป้าหมายความหลากหลายทางชีวภาพระดับชาติที่จะต้องดำเนินงานให้บรรลุเป้าหมายภายในปี พ.ศ. 2573 (ค.ศ. 2030) จำนวน 4 เป้าหมาย ดังนี้

(1) พื้นที่คุ้มครองและพื้นที่อนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพนอกเขตพื้นที่คุ้มครอง (OECMs) ของประเทศอย่างน้อย ร้อยละ 30 ทั้งบนบกและในทะเล
(2) ดัชนีสถานภาพชนิดพันธุ์ที่ถูกคุกคาม (Red list index) ไม่น้อยลง จากข้อมูลปีฐาน พ.ศ. 2568
(3) มีมาตรการในการจัดการสิ่งมีชีวิตต่างถิ่นที่รุกรานที่มีลำดับความสำคัญสูงอย่างน้อย ร้อยละ 35
(4) สัดส่วนของบริษัทจดทะเบียนในตลาดหลักทรัพย์ในกลุ่ม SET50 ที่เปิดเผยข้อมูลการดำเนินธุรกิจที่เชื่อมโยงกับความหลากหลายทางชีวภาพโดยสมัครใจ ไม่น้อยกว่าร้อยละ 30

แผนปฏิบัติการฯ ได้กำหนดแนวทางขับเคลื่อนการดำเนินงานของแผนปฏิบัติการฯ โดยการจัดทำระบบติดตามและประเมินผลเป้าหมายระดับชาติด้านความหลากหลายทางชีวภาพ ซึ่งจะช่วยให้สามารถติดตามความก้าวหน้า ระบุภัยคุกคามที่เกิดขึ้น และการประเมินผลสัมฤทธิ์ตามเป้าหมายระดับชาติ การเสริมสร้างการมีส่วนร่วมของชุมชน เพื่อให้อำนาจชุมชนท้องถิ่นผ่านการมีส่วนร่วมและกลไกการแบ่งปันผลประโยชน์ รวมทั้งการส่งเสริมความร่วมมือระหว่างภาครัฐ ภาคเอกชน และสถาบันการศึกษา ตลอดจนการจัดหาทรัพยากรทางการเงินอย่างยั่งยืนจากแหล่งในประเทศและต่างประเทศ เพื่อสนับสนุนการดำเนินงานอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพ และส่งเสริมให้ทุกภาคส่วนร่วมมือกันขับเคลื่อนและผลักดันการดำเนินงานตามแผนให้เกิดผลสัมฤทธิ์ที่เป็นรูปธรรม เพื่อลดอัตราการสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพ ส่งเสริมให้เกิดการอนุรักษ์และใช้ประโยชน์จากความหลากหลายทางชีวภาพอย่างยั่งยืน และมุ่งสู่การดำเนินงานที่เป็นมิตรกับธรรมชาติ (Nature Positive) เพื่อสร้างเสริมการมีคุณภาพชีวิตที่ดีควบคู่กับการมีธรรมชาติที่สมบูรณ์ ยั่งยืน คงไว้ซึ่งบริการจากระบบนิเวศที่จำเป็นต่อการดำรงชีพของมนุษย์ต่อไป

บทความโดย นางสาวพัชรพร นำตระกูลพัฒนา นักวิชาการสิ่งแวดล้อมชำนาญการ กองจัดการความหลากหลายทางชีวภาพ (กลช.)
บทความนี้เป็นส่วนหนึ่งของโครงการ KM for Journey to be the writers SS3

เอกสารอ้างอิง

สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม.  2567.  แผนปฏิบัติการด้านความหลากหลาย
ทางชีวภาพระดับชาติ พ.ศ. 2566-2570. กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม.  กรุงเทพฯ. 224 หน้า